Geertekerk: Uurwerk

De Geertekerk in Utrecht heeft het oudste toren-slingeruurwerk van Nederland. In het jaar 1658 gaf de Vroedschap van de Geertekerk opdracht voor de bouw van een nieuw uurwerk in de toren. Dit was een slingeruurwerk, en dat is bijzonder omdat pas in juni van het jaar daarvoor Christiaan Huygens het slingeruurwerk heeft uitgevonden. Archiefonderzoek heeft uitgewezen dat de Geertekerk in Utrecht hiermee het oudste als slingeruurwerk gebouwde torenuurwerk heeft van Nederland.
De heer Romeyn, adviseur van de Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk heeft dit bevestigd. Het onderzoek is uitgevoerd door Paul Fournier en Gerrit-Jan van Groningen, leden van de Remonstrantse Gemeente Utrecht, eigenaar van de kerk.

Toren-slingeruurwerk van het eerste uur

De onderzoekers stelden vast dat de vroedschap van Geertekerk eind 1658 aan de Rotterdamse uurwerkmaker Simon Douw  opdracht gaf voor de bouw van een nieuw ‘horologie’. Douw vervaardigde een smeedijzeren slingeruurwerk dat in juni 1659 werd opgeleverd. Het was het eerste torenuurwerk in Nederland dat als slingeruurwerk werd uitgevoerd.

Voorgeschiedenis

Torenuurwerken bestaan al sinds de 14e eeuw maar liepen erg onnauwkeurig. De uitvinding van het slingeruurwerk door Christiaan Huygens betekende een aanzienlijke verbetering. Zijn uitvinding maakte een zeer nauwkeurige tijdaanwijzing van uurwerken mogelijk. Hij kreeg hierop octrooi in 1657.

Diefstal van het octrooi van Huygens

Al vrij snel na de bekendwording van deze baanbrekende, nieuwe vinding lieten vele kerken hun bestaande torenuurwerk door de uurwerkmaker van Huygens ombouwen en van een slinger voorzien. Simon Douw echter kopieerde begin 1658 illegaal de uitvinding van Christiaan Huygens en paste die – met een kleine wijziging – toe in zijn eigen uurwerken. Tot groot ongenoegen van Christiaan Huygens, die hem een proces aandeed dat eind 1658 resulteerde in een schikking, waarbij Douw toestemming kreeg slingeruurwerken te bouwen

Ook oudste toren-slingeruurwerk van de wereld

Het door Douw gebouwde uurwerk in de Geertekerk heeft grotendeels in originele staat dienst gedaan tot in de vorige eeuw. Wat het uurwerk zo bijzonder maakt is dat er geen enkel ander uurwerk uit 1658 of eerder in Nederland bekend is dat origineel als slingeruurwerk werd gebouwd. De positie van Nederland als bakermat van het slingeruurwerk maakt ook vrijwel zeker dat het het oudste toren-slingeruurwerk is in de wereld.

Restauratie van het uurwerk

Nadat de Geertekerk in 1930 door de toenmalige eigenaar werd verlaten en in verval raakte, is het uurwerk door de Gemeente Utrecht uit de toren verwijderd en opgeslagen. In 1954 werd de kerk gekocht door de Remonstranten die haar geheel hebben gerestaureerd, waarbij een modern, elektrisch uurwerk in de toren werd geplaatst. Dit elektrische uurwerk werd in 2005  door de Gemeente Utrecht weer vervangen door het vroegere uurwerk van Douw dat werd gerestaureerd en terug geplaatst op zijn oude plek in de toren. Het oude uurwerk uit 1658 doet nu weer dagelijks dienst