Het jaar dat ik besloot te stoppen als predikant

Vorig jaar is voorbij, het nieuwe is gekomen. Mijn televisie rookt nog na van alle jaaroverzichten en programma’s met duidingen van 2016. Een bewogen jaar. Alweer. Langzaamaan begin ik aan de gedachte te wennen dat de wereld veel onbarmhartiger is dan mij ooit in mijn jonge jaren voorgespiegeld is. Ergens had ik het idee opgedaan dat we op weg waren naar een wereld waarin steeds meer rekening gehouden zou worden met de rechten en belangen van alle mensen. Maar de huidige retoriek van het eigen belang eerst en het cynisme van de machtspolitiek wijzen een andere kant op. Terwijl de aarde opwarmt, wordt het maatschappelijke klimaat steeds killer.

Kapot baldakijn

Eind jaren 1960 verscheen een boek met de stelling dat religie uit de samenleving zou verdwijnen. Het hemelse baldakijn dat boven de samenleving hing, werd langzaam opgerold. Terugkijkend blijkt deze secularisatiethese niet helemaal te kloppen. Godsdienst vond een nieuwe functie als identiteitsbepaler die helpt om je eigen plek te markeren in een snel veranderende wereld. Maar als gedeeld referentiepunt is religie inderdaad vervluchtigd. En hetzelfde lijkt nu te gebeuren met het optimistische mensenrechtenbaldakijn. Ook daar zitten vale plekken en zelfs gaten in. Weer een gedeeld ankerpunt en een beschutting van het samenleven minder.

Als predikant heb ik me vaak afgevraagd hoe je je als geloofsgemeenschap eigenlijk zou moeten verhouden tot die verdwijnende baldakijnen. Dat het belang van religie afnam betekende dat kerken zichzelf en hun relatie tot de maatschappij opnieuw moesten uitvinden. Sommige kerkgemeenschappen deden dat door een sterke identificatie met het mensenrechtendiscours. De nieuwe maatschappelijke betekenis van kerken zou hem zitten in hun rol als de voorvechters van de menselijke waardigheid: voor een vrij en verdraagzaam christendom. Maar waar mensenrechten een jaar of wat geleden nog vrij onomstreden waren, is een vanzelfsprekend beroep op waarden als vrijheid en gelijkheid nu niet meer zomaar mogelijk.

Spiritualiteit en tegengestelde krachten

Moeten kerken de stoottroepen zijn in de strijd voor draagvlak voor mensenrechten? Of moeten ze zich bijvoorbeeld vooral concentreren op spiritualiteit en liturgie: de wereld een dienst te bewijzen door de lofzang te blijven zingen op al het mooie dat er ook is? Elke tijd vraagt immers om zijn eigen kerk. Steeds weer moeten kerkgemeenschappen zoeken naar wat op dat moment het juiste en meest prangende is om te doen en te zeggen. Het is essentieel dat kerken daar een visie op ontwikkelen. En ik vind dat ook predikanten zoals ik ook een rol zouden moeten spelen in het zoeken naar een passende koers van de kerk.

Maar hoezeer ik het belang van het predikantschap ook zie, na iets meer dan twee jaar stop ik als predikant van de Utrechtse Geertekerk, mede omdat ik in dat ambt maar weinig tijd wist over te houden om aan de slag te kunnen met deze vragen. Predikant zijn is bijzonder: je staat dichtbij mensen, gaat voor, studeert samen, probeert bij te dragen aan de samenleving. Er wordt veel verwacht, terwijl je tegelijkertijd veel te bewijzen hebt. En dat in mijn geval in een aanstelling van drie dagen per week. Het zijn tegengestelde krachten waar sommigen beter mee om kunnen gaan, dan ik. Hoe essentieel het ambt van predikant ook, ik kwam er niet uit. Ook niet in de Geertekerk, waar veel vrijheid en ruimte voor experiment is. Zo werd 2016 ook het jaar waarin ik besloot om mijn ambt neer te leggen.

Verbinden, Loslaten, Leven

Tegelijkertijd kijk ik met veel plezier terug op de afgelopen jaren. Ik heb een rol kunnen spelen in het voor elkaar krijgen van veel moois. We hebben dankzij de steun van het landelijke broederschap drukbezochte miniseminars georganiseerd over thema’s als liefde, slachtofferschap, familie en de prestatiemaatschappij. Stuk voor stuk onderwerpen waar kerken vanuit de christelijke traditie veel aan bij te dragen hebben: al was het maar door ze op de agenda te houden en door samen kritisch na te denken over wat we met deze thema’s willen in ons eigen leven en in de maatschappij.

En er kwam een mooie workshopserie van drie avonden over Verbinden, Loslaten, Leven: met generatiegenoten aan de slag met je eigen waarden en inspiratie, en hoe je daaraan trouw blijft in je carrière. Uiteraard is de lijst nog veel langer: mooie gesprekken tijdens bijbelstudieseries rondom Mozes, David, Judith; een vernieuwde en goedbezochte website; het besluit om theatergezelschap Vloeken in de Kerk de ruimte te geven; en vieringen met ruimte om dingen af en toe anders te doen. En dan zijn er nog heel veel bijzondere ontmoetingen. Dat zijn de dingen die ik ga missen in dit nieuwe, ambteloze jaar. Tegelijkertijd, veel daarvan kan ik ook zonder ambt blijven meemaken. Ik wil graag aan de kerk verbonden blijven, maar dan zonder een ambt mee te torsen. En misschien kom ik dan nu eindelijk toe om eens na te denken over die verdwijnende baldakijnen en over de vraag of de kerk op de een of andere manier kan helpen met het weven van een nieuw baldakijn.