Het tij keren of mee stromen

Het gezegde ‘het tij keren’ roept onmiddellijk het beeld op van noeste Nederlanders, vechtend tegen het wassende water. Stoere deltadijken alsmaar verder opgehoogd, waarachter kleine huisjes schuilen, zich veilig wanend, daar in de gepolderde diepte. Hollandse onverzettelijkheid tegen de oerkrachten van de woeste, zoute golven. We moeten wel. Half februari hadden we weer een storm van formaat (Ciara). Qua omstandigheden leek zij wel wat op de storm die de ramp in Zeeland veroorzaakte. Op 1 februari 1953 was het een combinatie van storm en volle maan – dus springvloed − en de belabberde staat van de dijken, die bijna 2000 mensen en een veelvoud aan dieren het leven kostte. Het was de aanzet tot de uitvoering van de omvangrijke Deltawerken. Ik was twee en woonde in Veere, toen in 1961 het laatste caisson geplaatst werd ter afsluiting van het Veerse Gat.

In onze genen

Het vechten tegen het water zit ons in het bloed. Wie heeft er niet op het strand een fort van zand gebouwd en daarin al hozend en scheppend de opkomst van de vloed afgewacht? Het keren van het tij zit – vermoed ik – in onze genen. Trots laten we elke toerist bij aankomst op Schiphol zien dat we ‘four meters below sealevel’ leven. Het is zonder meer indrukwekkend wat Nederland vermag op het gebied van waterkering en waterhuishouding. Het is een bijzonder ingenieus volkje dat daar leeft in die enorme zand-en-kleibak die ‘Nederland’ heet.

Respect

Is het tij dat wij welhaast reflexmatig willen keren ‘reine Vernunft’ of ‘pure arrogantie’? Het één kun je bewonderen (en dat doe ik zéér), het ander moet je vrezen. Overmoed en hoogmoed liggen op de loer. Leren wij nog om de gangen en de macht van de natuur te respecteren? Als je in de bergen woont dan leer je wel hoe je je hebt te gedragen en aan te passen aan de omstandigheden. In Noorwegen heb je bijvoorbeeld De negen Bergwetregels (Fjellvettreglene). Daarin lees je, naast alle praktische goede raad, ook deze: “Keer op tijd om, het is geen schande om óm te keren”. Dat laatste staat er nadrukkelijk bij.

Metaforisch

‘Omkeren als het niet meer gaat’ zit dat nog in je gedragsrepertoire? Inzien dat er een eind is aan wat je met wilskracht kunt bereiken? Je koppige kop uit de wind draaien en terug zeilen naar een veilige haven? Terug naar waar je vandaan kwam? Je hoeft je er niet voor te schamen. Is ‘het tij willen keren’ niet eigenlijk een gestalte van de angst om te accepteren dat het dramatisch anders gaat dan jij wilt? Dat je bekende oevers moet loslaten en wel mee moet drijven met de woeste stroom naar een andere kust, naar een ander leven? Wat is wijsheid: het tij willen keren, weerstand bieden, vechten tegen datgene wat je overspoelt? Of een omkeer teweegbrengen in jezelf: mee op de stroom, kopje onder ‘op hoop van zegen’, en ‘out of control’? Hoe lang blijf je vechten en ten koste van wat en wie? En wanneer is het tijd om te aanvaarden dat de dingen gaan zoals ze gaan? Hoe sterk is de eenzame fietser die kromgebogen over zijn stuur tegen de wind zichzelf een weg baant? Heel sterk misschien, of zou het verstandiger zijn geweest als hij gewoon de trein had genomen?

Loslaten

Na de ramp in Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant heeft Bert Haanstra een documentaire gemaakt over de Deltawerken. Hij kwam bij ons in de pastorie in Veere om te vragen of mijn vader nog iemand wist die in goed Zeeuws: “De Heer heeft gegeven, de Heer heeft genomen, de naam des Heeren zij geloofd” kon zeggen. Dat is bijna onnavolgbaar omdat in het Zeeuwse dialect de ‘g’ als een ‘h’ wordt uitgesproken en de ‘h’ als een ‘g’; moet je eens proberen met bovenstaand citaat?! Het komt uit Job 1:21. Het boek Job gaat over een mens die, na een indrukwekkend gevecht met God-en-lot, inziet dat hij zijn gevecht los moet laten en zijn plek moet accepteren tussen de grote, ontregelende krachten waar ieder mens mee te maken krijgt. De plaatselijke stroper van Veere heeft uiteindelijk de woorden voor de documentaire ingesproken!