Mijn God is monopolist

Op dinsdag 10 november werd via Radio Geertekerk het miniseminar ‘Vloeibare religiositeit’ uitgezonden. De hele uitzending is straks terug te luisteren via Kerkdienst Gemist. Hieronder volgt op verzoek vast de bijdrage van ds. Tom Mikkers.

Mijn God is monopolist

De God van de Bijbel is een jaloerse God. Het eerste gebod van de Tien Geboden is hier heel duidelijk over “Gij zult geen andere Goden voor mijn aangezicht hebben”. Ik vind dit ingewikkeld. Als feel good-dominee babbel ik hier het liefst om heen. Dat moet wel, anders kan de Bijbel direct de prullenbak in, want van universele mensenrechten is in dit oude boek geen sprake. God verdedigt zijn monopoliepositie met harde hand. En dus voer ik de profeet Elia vooral op als meditatie-specialist die God voorbij hoort komen in een zacht briesje. Dat hij net voor deze lieve stilte duizenden Baäls priesters om zeep hielp, en een massaslachting aanrichtte die we nu genocide zouden noemen, laat ik achterwege.

Geloof, hoop en liefde

Ook de eerste Christenen wil ik graag zien als hoeders van inclusie en verbinding. 1 Korinthe 13 – u weet wel de tekst over geloof, hoop en heel liefde – verbind ik het liefst met kreten over ware liefde en “samen komen we er wel”, dan dat ik benadruk dat Paulus deze verzen vooral schreef om de wat meer gnostiek ingestelde types van Korinthe te laten weten dat zij het volgende niet moesten vergeten: In Christus zijn we allemaal één, niet in iemand anders.

Verschillen

Dat neemt niet weg dat de verschillen er ook mogen zijn. Hét Christendom, dé Islam, hét Boeddhisme, ze bestaan eigenlijk niet. Religieuze tradities zijn meanderende rivieren waarvan de bedding niet stabiel is. Het water beweegt door een omgeving die steeds weer verandert. De thema’s verschuiven, rituelen veranderen, de waarden wisselen van volgorde, er komen verhalen bij en er gaan verhalen verloren. Met levensbeschouwing is het zoals de Griekse wijsgeer Heraclitus schreef: “Panta Rei”.

Het begrip godsdienst

Zelfs het begrip godsdienst is minder vaststaand dan we denken. Toen de Engelsen in India de godsdiensten in beeld wilden brengen bleek het concept godsdienst niet bekend te zijn bij de lokale bevolking. De term Hindoe is in wezen dan ook niet meer dan een koloniale classificatie van een overtuiging die zichzelf niet zo noemde, en die verwees naar een groep mensen die zelf allerminst vonden dat hun overtuigingen terug te brengen waren tot één noemer. Het containerbegrip Hindoeïsme was een verlegenheidsoplossing. Woorden en begrippen kunnen soms zaken verhelderen of inzichtelijk maken, maar container-classificaties bij iets fijnmazigs als geloof blijken soms ingewikkeld te zijn, zeker naarmate je beter inzoomt op de bedoelde groepen, en de complexiteit in beeld krijgt.

Multiple religious belonging

Als ik straks een kerstboom met vruchtbaarheidssymbolen- ballen en piek optuig in mijn woonkamer ben ik deels een oude Germaan, en deels Christen door er een kerststalletje bij te zetten. Dat meervoudig geloven is dus eigenlijk zoiets als seks. Iedereen doet het. Geloof is beweeglijk en tradities veranderen. De eerste apostelen waren geen predikanten in zwarte toga met witte bef, met een muzikale voorkeur voor klassieke muziek. Jezus zou zich doodschrikken als Hij bij zijn wederkomst ontdekt dat zijn grootste fans zijn boodschap bewaren en doorgeven in auditoria die op collegezalen lijken voorzien van orgel, preekstoel en altaar.

De meervoudige spade

De vraag die ter tafel ligt is dan ook niet of multiple religious belonging bestaat of nieuw is, de vraag is wat het betekent. Hoe diep steekt de meervoudige spade? Dat Nederland gedurende een deel van de twintigste eeuw een goed georganiseerd godsdienstig leven kende, verankerd in organisaties, politieke partijen en kerken met heldere merk- en identiteitsbeleving is een kenmerk van de 20e eeuw. De 21ste eeuw kent een eigen dynamiek rond geloof en levensbeschouwing die we nog maar amper op het spoor zijn. De komst van migranten (christelijk en islamitisch), de verregaande secularisatie, de omhelzing van waarden als authenticiteit en keuzevrijheid; de afnemende urgentie van klassieke christelijke geloofsthema’s zoals het hiernamaals, eeuwig leven of de redding van de ziel, onze projectie van stilte en inkeer op Boeddha, ons gehamer op mensenrechten voor alles, religiestress en de afkeer van orthodoxie en fundamentalisme – terwijl dat tegelijkertijd een wezenlijk onderdeel van elke godsdienst is en eeuwenlang zelfs het primaat had – , de verdediging van orthodoxie en religieus extremisme, online imams en sinds kort ook kerkdiensten en heel veel, heel veel gevoel…we zitten er nog middenin.

Oude en nieuwe hokjes

Het Nederlandse religieuze landschap verandert sneller dan het klimaat. We zijn onderweg naar een nieuw narratief. Oude hokjes functioneren niet of ten dele en nieuwe hokjes zijn eigenlijk nog niet voorhanden. Een protestantse Amsterdammer kan weleens dichter bij een boeddhist uit de hoofdstad staan dan bij een medeprotestant uit Urk. Zoals de lezers van de Volkskrant wellicht meer met elkaar delen aan waarden en overtuigingen dan de doorsnee populatie van een katholieke parochie op zondagochtend.

Wat God hiervan vindt?

God duldt geen concurrentie zegt het eerste gebod. In Gods wijn geen water. Dit zegt veel over mensen die dit gebod hebben bedacht en doorgegeven en hun kijk op de rol van religie. De tribale functie van godsdienst is voor hen in het geding als we de ene God mixen met de andere. Dat klinkt misschien moeilijk maar je kunt dat als volgt zien: elk geloof levert ook een soort grondwet op, en daar heb je er maar één van nodig.

Overkoepelend verhaal

De vraag is dus waarvoor precies gekozen wordt als mensen zeggen dat ze meerdere religies omarmen. Wat is het overkoepelende verhaal erachter? Is dat het verhaal van de relativering? Is dat het verhaal van de diversiteit zoals de vrijzinnigheid die ooit in de 19 eeuw concretiseerde, door bijvoorbeeld de Protestanten Bond op te richten waar mensen van allerlei gezindten ter kerke konden gaan, maar wat uiteindelijk een plek van gelijkgezinden werd? Of is multiple religious belonging niet meer dan mijn heidense kerstboom met christelijk stalletje. Ik ben er nog niet uit.

Elke letter heeft zijn ketter

Ik nodig degenen uit die fusion religion omarmen als werkelijkheid, of als eigen overtuiging om nog eens heel goed te kijken. Juich niet te snel dat er iets nieuws onder de zon is. Roep niet te hard dat deze vorm van religie pas echt verbindend en inclusief is. Elke narratief creëert taboes en opponenten. Als iemand mij weer eens ervan probeert te overtuigen dat alle godsdiensten hetzelfde zijn, dat waarheid relatief is, en dat ik eigenlijk moet mixen, dan gaat dat er tamelijk dwingend aan toe. Muliple religious belonging heeft ook zijn Jehova’s getuigen. Dat wou ik even kwijt.

En voor wie al bezig is met de kerstversiering, de boom en het stalletje…mensen van het welbehagen, roept op aarde de vrede uit!