Wie door de oppervlakte heen kijkt

Als reisleidster kom je nog eens ergens. Zo kwam ik anderhalf jaar geleden in Giverny terecht, een klein dorpje in Normandië, niet zo ver van Parijs. Daar bevindt zich het huis waar de schilder Claude Monet (1840-1926) de tweede helft van zijn leven woonde. Het huis is vooral bekend vanwege de tuin. Het is ontworpen door de schilder en een kunstwerk op zich. Hier maakte hij zijn beroemde waterlelieschilderijen. In het Kunstmuseum Den Haag – zo heet het Gemeentemuseum tegenwoordig – is nog tot en met 2 februari een tentoonstelling te zien, gewijd aan deze schilderijen.

Poster

Tijdens mijn bezoek kocht ik een poster van een vroeg waterlelieschilderij in de winkel van het voormalige woonhuis, dat nu een museum is. De poster staat sindsdien op een tafeltje in mijn kamer. Soms eet ik eraan. Mijn blik dwaalt dan over de afbeelding. Het groene Japanse bruggetje, de bruinige echo ervan in het water, de witte waterlelies en daartussen de weerspiegeling van de grassen aan de kanten van de vijver en van de takken van de bomen. Deze suggereren een leven ónder die stil drijvende bladeren en bloemen, door Frederik van Eeden in zijn beroemde gedicht De waterlelie ‘donker-koelen vijvergrond’ genoemd.

Claude Monet, Japanese brug, 1899, National Gallery of Art, Washington, foto van wikimedia commons

Campbell

Als ik naar die drijvende bloemen kijk moet ik denken aan wat Joseph Campbell schrijft in De held met de duizend gezichten, een boek dat ook in de Geertekerk aan de orde is gekomen (in de kerkdiensten voorafgaand aan Pasen in 2018): “Voor een man die zich niet van zichzelf laat afleiden door gevoelens die hun oorsprong vinden in het oppervlak van wat hij ziet, maar die moedig gehoor geeft aan de drijfkrachten van zijn eigen aard (…) smelten de moeilijkheden als sneeuw voor de zon en opent de onvermoede weg zich vanzelf terwijl hij voorgaat.” De oppervlakte van het water met daarop de bloemen en bladeren van de waterlelies staat voor mij dan voor de illusionaire buitenkant van de dingen – ‘het oppervlak van wat hij ziet’ – terwijl de ‘drijfkrachten van eigen aard’ onder water te vinden zijn. Zo lijkt dit trouw naar de natuur geschilderde en in eerste instantie wat oppervlakkig aandoende werk van Monet toch een diepe bodem te hebben. Nou ja, voor mij althans.

Dit schilderij maakt deel uit van een vroege serie waterlelies. Tot aan zijn dood bleef Monet de waterlelies in de vijver van zijn tuin schilderen. Vanaf 1914 schilderde hij ze op enorme doeken, de ‘grandes decorations’. Deze werden na zijn dood ondergebracht in de Orangerie in de Tuilerieën in Parijs. Wilt u die zien, zult u dus wat verder moeten reizen dan Den Haag. De vormen en kleuren van de vijver, bloemen, bomen en planten zijn opgelost in een vrijwel abstract kleurenspel. Om deze enorme werken te kunnen maken bouwde hij een nieuw, groot atelier. Daar is nu de winkel in ondergebracht waar ik mijn poster kocht.