Ruimte voor gratie?

Eind vorige maand hoorde ik dat oud-presentator Frank Masmeijer gratie heeft ontvangen. Ruim zeven jaar zat hij in de cel vanwege drugssmokkel. Inmiddels is hij weer op vrije voeten, waarschijnlijk vanwege gebeurtenissen in zijn familiesfeer.

‘Gratie verlenen’, ik vond het bijzonder om deze term voorbij te zien komen. Het kwijtschelden van schuld, het vergeven worden: gratie ontvangen – het is ook een religieus en Bijbels thema.

Nieuwe start

Een voorbeeld uit de Joodse cultuur is het zogenaamde Jubeljaar (Leviticus 25). Elke zeven jaar was het voor het volk Israël in het Oude Testament een Sabbatsjaar. Na het zevende Sabbatsjaar, dus elk 50^ste jaar, was het een Jubeljaar. In dit jaar werd aan alle Israëlieten hun oorspronkelijk erfdeel teruggegeven, slaven herkregen hun vrijheid en het land mocht rusten. Het idee hierachter was dat op deze manier blijvende verarming werd voorkomen en de verdeling van de twaalf stammen intact bleef. Je was als Israëliet niet verantwoordelijk voor de schuld van je opa en oma, want elke 50 jaar was er een ‘nieuwe start’.

Gratie verlenen, eigenlijk vind ik het iets moois. Er moet altijd ruimte zijn om een straf te (her)zien en opnieuw te beoordelen of deze nog passend is, toch? En natuurlijk: er moet recht gedaan worden, onrecht moet worden bestraft. Het moet geen ‘easy way out’ zijn.

Ruimte voor gratie

‘Ruimte voor gratie…’ Dit zette mij verder aan het denken over straf, vergeving en hoe wij als samenleving omgaan met dieven, verdachten van misdrijven of mensen die niet zo gemakkelijk in het perfecte plaatje passen. Ik las een artikel over de Vlaamse kunstenaar Matthias Schoenaerts.

Schoenaerts heeft twee jaar geleden een bijzonder kunstwerk gemaakt in een gevangenis, in Oudenaarde. Hij schilderde, samen met een aantal gedetineerden, een graffiti op de binnenplaats van de gevangenis. Op de muurschildering staan twee biddende handen op een zwarte achtergrond met barsten. Ernaast staat een gedicht van de vader van Matthias: Julien Schoenaerts.

De tekst van dit gedicht is:

“Als het waar is dat God God is
En waar dat de mens mens is
Hebben we nog hoop dat God
Als mens onder de mensen is
En iedere dag weer mensen goden worden”

Verbinden en herstellen

In een interview zegt Matthias: “Het kunstwerk wil een teken van hoop zijn. In een nieuwe wereld die aan het doorbreken is, is geen plaats meer voor strafvormen die mensen van elkaar vervreemdt. Een zinvolle straf moet verbinden en herstellen. De verandering komt van binnenin en van onderuit.”

Vergeving, gratie ontvangen: dit komt van binnenin en van onderuit – het is iets tegendraads. Veel mensen vonden het raar dat Masmeijer vrijgelaten werd. Er waren veel geërgerde reacties. En toch hoop ik dat nieuws van iemand die gratie ontvangt, niet mensen verhardt, maar juist laat zien dat het nog steeds mogelijk is om een nieuwe start te krijgen. Een zinvolle straf moet verbinden en herstellen, dat is het belangrijkst.