Nepnieuws

Geruchten of nepnieuws verspreiden als politiek wapen is zo oud als de wereld. Door de sociale media neemt het intussen ongekende afmetingen aan. President Trump noemde het alternatieve feiten. De verontwaardiging daarover was groot. Paus Franciscus heeft de verspreiders ervan met ongehoorde krachttermen uitgefoeterd en spoorde journalisten aan om een goede bril op te zetten. Goede kranten respecteren de journalistieke traditie om feiten en opinies zo goed mogelijk te scheiden. Kiezen wat je wel of niet publiceert is al moeilijk genoeg. Volkomen objectiviteit lijkt onmogelijk. Is het geen fictie dat feiten in tegenstelling tot meningen onomstreden zijn? Kant zei al dat de feiten altijd gekleurd worden door de bril die wij op hebben. Journalisten kunnen nog proberen een zo objectief mogelijke bril op te zetten, politici zien de werkelijkheid haast per definitie gekleurd. Zelfs bijbelvertalers persen bijbelteksten vaak door de molen van hun dogmatische vooroordelen.

Waarheid niet in pacht

De Statenvertaling verving het aloude ‘vrede voor mensen van goede wil’ door ‘vrede voor mensen van het [Gods] welbehagen’. Want door een calvinistische bril zie je immers nergens mensen van goede wil. Zo zetten ook politici de waarheid gemakkelijk naar hun hand. Politieke partijen nemen de werkelijkheid, niet eens altijd even bewust, gekleurd waar op basis van hun uitgangspunten. Daarom is het voor ons kiezers van belang onszelf zo breed mogelijk te informeren. Want in politieke debatten wordt altijd geprobeerd om het eigen beeld van de werkelijkheid door de meerderheid geaccepteerd te krijgen. Als het om feiten gaat (b.v. inzake het klimaat), lijkt het nog het beste om je door wetenschappers te laten leiden. Zij verzamelen data, analyseren, argumenteren en zoeken met elkaar naar consensus (lees: neutrale kennis). Maar zelfs exacte wetenschappers publiceren hun nog niet bevestigde bevindingen soms, niet geheel belangeloos, voorbarig. Ook zij hebben de waarheid niet in pacht en moeten wel eens op hun schreden terugkeren.

Van die onzekerheid, hoe klein ook, maken Trump en Wilders graag misbruik om de opwarming van de aarde in twijfel te trekken. En Trump boekt er nog resultaat mee ook, juist omdat veel Amerikanen daar ook niet aan willen.

Hand in eigen boezem

Komt dat wantrouwen tegen objectieve feiten, die een verborgen politieke agenda zouden verhullen, uitsluitend uit populistische hoek? Op het ogenblik lijkt dat wel zo. Maar veel filosofen en cultuurwetenschappers, die hun bevindingen niet in het laboratorium kunnen herhalen, steken de hand in eigen boezem en erkennen dat zij al sinds de jaren zestig twijfel gezaaid hebben of feiten, waar iedereen het over eens kan worden, wel bestaan. Emancipatiebewegingen wezen de gangbare geschiedbeoefening en filosofie af als het verhaal van blanke mannen, die met hun claim op de waarheid de macht probeerden te behouden. Dat schiep een gunstig klimaat voor ‘alternatieve feiten’.

Gesjoemel

Feministische onderzoekers ontkenden weliswaar niet dat Michiel de Ruyter heeft bestaan, maar richtten hun blik liever op diens vrouw. Bestaande feiten worden niet ontkend, er komen er alleen meer bij. Toch is dat niet het hele verhaal. Veel door de wol van het postmodernisme geverfde academici, zelfs de natuurwetenschappers onder hen, werden daardoor bepaald minder stellig over de objectiviteit van hun kennis. En dat grijpen populistische politici graag aan om het vertrouwen van hun volgelingen ook in wel verifieerbare feiten te ondermijnen en zo hun gesjoemel met de waarheid te legitimeren. Daarom voelen veel hedendaagse wetenschappers en journalisten zich gemotiveerd om in hun publicaties of berichtgeving wel een zo groot mogelijke objectiviteit na te streven en gesjoemel aan het licht te brengen. Want hun wijsgerige bescheidenheid kan nooit betekenen dat het allemaal lood om oud ijzer zou zijn.