In de hemel is geen bier, waarom eigenlijk niet? Het land-van-geen-idee toegelicht
Geschreven door Maarten van der Bijl
In het land-van-geen-idee is er geen bier, wel water. Ze hebben er geen dozen of kisten, maar wel kratten. Het-land-van-geen-idee is een populair spelletje bij de scouting, en het is altijd leuk als iemand in de groep het nog niet kent. Die moet dan de regel van het land achterhalen. Dat kan knap lastig zijn en daarmee hilarisch voor de ingewijden! Hebben ze er cola? Jazeker, maar zonder prik. Humor? Genoeg, maar geen fantasie. Regen, ja. Miezer, nee. Het lijkt tamelijk willekeurig allemaal, totdat het kwartje valt: het blijkt een taalspelletje en de oplossing is al in de titel gegeven: in het land-van-geen-idee hebben ze niets met een i en ook niets met een d.
Alleen dingen die er in het jaar 0 al waren
Voor de kerkmuziek is er ook een land met eigen regels. In dat land van-misschien-een-idee zijn er zaken als louter licht, bronnen van zegen, brood uit de hemel, fonteinen van vreugde. Rotsen, diepe zeeën, monsters, einden der aarde, geesten ook. Wegen en paden te gaan, barrevoets of op een vurig paard. Maar geen auto of trein. Herberg? Uiteraard. Hotel, nee. Kinderen, ja, maar geen kids. Een huis met vele woningen, maar noem het geen flat. Goedertierenheid, volop, stukje respect, ho maar. Wel zingen we van wijn, niet van bier. Wat zijn de regels van dát land?
Ik ben niet opgegroeid in een traditie van vakkenvullen, dus toen ik klein was verdiende ik bij met orgelspelen in de kerk. Haast overal werd het ‘oude liedboek’ gebruikt. Dat heette toen niet zo, maar er is inmiddels een nieuwe. Eén lied vond ik uit de toon vallen, van Huub Oosterhuis, ‘hier is een stad gebouwd’ met de zin ‘leven is overal tussen fabriek en flat’ en ik wist niet waarom. Later bedacht ik de regel: het mag alleen gaan over dingen-die-er-in-het-jaar-0-al-waren, en anders voelt het raar. Het Wilhelmus hoorde er ook niet echt bij, met die malle Spaanse koning, check.
Alleen dingen waar de bijbel over rept
Nu gebruiken we het ‘nieuwe liedboek’. (Dat heet ook niet zo, maar er was eerst dus een andere en de officiële titel ‘Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk’ is niet te doen. Kookboek. Bakken en braden in olie en vet. Hou op.) In het nieuwe liedboek zijn veel meer teksten die zich niet aan mijn regel houden. Recensenten vielen over ‘Ik ben vandaag gevallen, op ’t grind van ’t wandelpad, ik moest er zo van huilen, heel m’n shirt was nat / het is gelukkig over maar toch – ’t is dat u ’t weet, dat ik zo erg gevallen ben en dat ik Irma heet.’ (Bara van Pelt) Het argument zou dan ‘arme theologie’ zijn, maar het is juist heel rijk. Het eigenlijke probleem is dat shirts en Irma’s niet van alle tijden en plaatsen zijn.
‘Stil is de straat. Overal mensen in huizen verdwenen, even een luide sirene’. ‘Stem van die drenkeling, van dat stuk wrakhout, dat een mens blijkt als hij mij aankijkt’. ‘In de bloembol is de krokus’. Voor mij zijn het vreemde eenden en ik probeer te bedenken waarom. Ik scherp mijn regel aan, niet het land van geen-dingen-die-er-in-het-jaar-0-niet-waren, maar het land van geen-dingen-waar-de-bijbel-niet-over-rept.
De taal van de kerk moet passen bij de bijbelse woorden en beelden
Volgens mijn regel vallen sirenes, stukken wrakhout en krokussen af. Maar dan ook alle liedjes over de christen en over de kerk (want die bestond nog niet). Geen groot verlies, of gaan we de ‘ware kerk des Heren’ toch missen? Soms groet een licht van vreugde de christen als hij zingt?
Ik ben een eind op weg met mijn taalspelletje. Maar er is nog één categorie die wat mij betreft ook het land uit moet. ‘Zij zit als een vogel, broedend op het water, onder haar de chaos van de eerste dag’? Wat voor beeld is dat dan?! Over vreemde eend gesproken. In de bijbel zweeft de Geest over de wateren, dat lijkt me toch iets anders. Of ‘Ik danste die morgen toen de schepping begon / Ik ben de Heer van de Dans zegt Hij’. ‘Engelen zitten op een rij als vogels in een boom’. Ik vind een definitie: allemaal bijbelse woorden maar geen bijbelse beelden… Van mij moet de taal van de kerk zich blijkbaar ontlenen aan het land-van-bijbelse-woorden-en-beelden. Dat je er anders over kunt denken is evident, blader maar eens verder door het liedboek.
En, hoe zit het met de muziek in de kerk?
Ik geloof dat ik onbewust deze regel al lang hanteer. En dan heb je het alleen nog maar over taal, qua muziek valt er nog minstens zoveel over te zeggen, misschien doe ik dat een volgende keer. Waarschijnlijk niet: men komt al gauw bij ‘als ik het toch mooi vind is het toch goed?’, en daartegen is het slecht redeneren.
Terug naar het bier. In het jaar 0 bestond het zeker, maar de bijbel rept er niet over, dus zal een kerklied erover voor mij oneigenlijk blijven aanvoelen. Zou dit ook gelden voor de kerkbezoekers zónder orgelverleden? Ik ga dat eens inventariseren bij de volgende soep-met-de-cantor waar we altijd wat liederen bespreken..
Gelukkig is de hemel geen land-van-geen-idee, want bier of niet, de wijn kan in elk geval blijven.
Wegens succes herhaald: onze cantor-organist Maarten van der Bijl organiseert lunch-bijeenkomsten rond het thema kerkmuziek. De lied- en muziekkeuze van de voorafgaande dienst wordt toegelicht en kan besproken worden; ook wordt er elke keer een specifiek onderwerp behandeld. Meedoen? Datum: 3 juni 2018 na de dienst vanaf ca. 12.15 - 13.30 uur Deelnemers: 8 tot 20 Leiding en opgave: Maarten... Lees verder
