Het leven als een reis
Geschreven door Jesse Gruiters“Ik woon nu in mijzelf als in een rijdende trein. Ik ben niet vrijwillig ingestapt, had geen keus en weet niet waar we heen gaan. Op een dag in het verre verleden werd ik wakker in mijn coupé en voelde de trein rijden. […] Ik kan de spoorbaan en de richting niet veranderen. Ik bepaal niet het tempo. Ik zie de locomotief niet en weet ook niet of de machinist te vertrouwen is. Ik weet niet of hij de seinen in de gaten houdt en merkt of een wissel verkeerd staat. […] De laatste wagons zijn nog in de tunnel en de eerste rijden alweer naar buiten. […] De verlichting in de coupé verandert telkens zonder dat ik er invloed op heb. […] De verwarming laat het vaak afweten. […] In mijn coupé gaat het heel anders dan ik had verwacht. […] De ruiten zijn vuil door het frequente slechte weer. Ik denk: die ruiten geven een vertekend beeld van wat hier binnen is. […] Wat kan ik doen tijdens de reis? De coupé opruimen. De dingen vastzetten, zodat ze niet meer rammelen. […] Ik duw mijn hoofd tegen de ruit en concentreer me uit alle macht. Ik wil één keer, één enkele keer proberen te begrijpen wat er buiten gebeurt. […] Het lukt niet. […] De reis duurt lang. Er zijn dagen waarop ik hoop dat de reis eindeloos zal zijn. Dat zijn zeldzame, kostbare dagen. Er zijn andere dagen waarop ik blij ben met de wetenschap dat er een laatste tunnel zal zijn waarin de trein voor altijd tot stilstand komt.”
Nachttrein naar Lissabon
Het bovenstaande citaat komt uit de roman Nachttrein naar Lissabon van Pascal Mercier (p. 352-354). Het boek gaat over een leraar klassieke talen die in een plotselinge opwelling zijn oude vertrouwde leven opgeeft. Hij neemt de trein naar Lissabon en gaat op zoek naar het levensverhaal van de Portugese arts en denker Amadeu de Prado, van wie hij toevallig een boek in handen heeft gekregen. In Nachttrein naar Lissabon voert Mercier de treinreis op als metafoor voor het leven. Dat klinkt filosofisch én dat is het ook. Mercier is het pseudoniem van de filosoof Peter Bieri.
Vrije wil
In Nachttrein naar Lissabon wordt een belangrijk thema uitgewerkt: de vrije wil. Kun je als mens zo vrij zijn dat je ook iets anders kunt doen dan wat je in feite doet? Ligt onze toekomst echt open? Is ons leven een handwerk? Mercier laat ons over deze vragen nadenken. Zelf meent Mercier dat we als mensen een beperkte “speelruimte” hebben om de koers van ons leven te bepalen. We hebben slechts een voorwaardelijke wil.
Het Handwerk van de Vrijheid
In zijn andere boek (Het Handwerk van de Vrijheid) werkt Mercier, nu onder zijn eigen naam, deze gedachten over de vrijheid verder uit. Zo wordt onze speelruimte beperkt door verschillende aspecten: gelegenheid, middelen, vaardigheden en innerlijk profiel. Verder kunnen we volgens Bieri door denken en verbeelding onze vrije wil toe-eigenen. Daarvoor is het belangrijk om onze wil te articuleren (verwoorden van wat je wil), te begrijpen (doorzien van de betekenis van je verlangens) en goed te keuren (instemmen met wat je wilt).
Werkplaats
Het bovenstaande is natuurlijk allemaal erg theoretisch. Ook heeft de treinreis als metafoor voor het leven allerlei beperkingen. Het is allemaal erg cognitief, individualistisch en het is de vraag of het leven in de kern niet als veel chaotischer bezien moet worden.
Toch kan een metafoor ons helpen nadenken over het leven. Wat ga ik doen tijdens mijn reis? Wat zijn goede dagen? Met wie reis ik op? Het werk van Bieri/Mercier roept ook een vraag op voor onze gemeenschap. Kan de Geertekerk naast een plek van troost, geloof, rust en verdieping, ook een (innerlijke) werkplaats zijn? Een plek waar samen gezocht wordt naar hoe we ons leven willen inrichten, een plek om samen na te denken over de articulatie van onze speelruimte?