Advent O-antifonen ‘Morgen zal ik er zijn!’

O-antifonen

Ooit volgde ik in de Emmaüs Priorij in Maarssen een cursusweekend in de adventsperiode. We zouden ons bezighouden met de zogenaamde ‘o-antifonen’. Geen idee wat dat was, maar een weekend in het oude Vechthuis Doornburgh en in het ritme van het klooster leek me fijn. Zo wist ik dat die antifonen bestonden.

Antifonen komen voor in de rooms-katholieke liturgische traditie. Het zijn een soort korte refreinen die je zingt in afwisseling met de psalm (of een ander lied) dat je aan het reciteren bent. Als je een tijdje in een klooster verblijft en de getijden meemaakt, dan leer je ze wel herkennen.

Genoemde o-antifonen zijn zeven antifonen die van 17 tot en met 23 december gezongen worden: voor en na het Loflied van Maria (Magnificat). Dit gebeurt in de vespers (de getijdedienst in de vooravond). Ze heten zo omdat alle teksten beginnen met ‘o’, gevolgd door een naam voor de Messias, naar wie in deze tijd van het jaar verwachtingsvol wordt uitgekeken door christenen wereldwijd. Ze geven structuur en hoop in de donkerste week van het jaar.

Een (verborgen) boodschap: Morgen zal ik er zijn!

Dit zijn die zeven o-antifonen:

1. O Sapientia – O Wijsheid (Spreuken 8: 1-6 )
2. O Adonaï – O Heer (Deuteronomium 10: 16-22)
3. O Radix Jesse – O Wortel van Jesse (Jesaja 11: 1-10)
4. O Clavis David – O Sleutel van David (Jesaja 22: 20-22)
5. O Oriens – O Opgaande Zon (Maleachi 4: 1-3)
6. O Rex Gentium – O Koning der volken (Jeremia 10: 1-7)
7. O Emmanuel – O ‘God-met-ons’ (Jesaja 7: 14)

Wanneer de hoofdletters van elk eerste woord van beneden naar boven gelezen worden ontstaat het acrostichon: ERO CRAS, ‘morgen zal ik er zijn’. De zeven coupletten en titels zijn ook terug te vinden in het bekende adventslied ‘O kom, o kom Emmanuel’.

In de Geertekerk nemen we de o-antifonen in de adventsperiode als uitgangspunt voor onze bezinning. In de antifonen door-zingen en door-denken we aspecten van de Messiasverwachting, zoals die in het Eerste Testament verwoord wordt.

Veerkracht: hoop doet leven

In de joodse traditie is de Messiasverwachting niet iets eenduidigs – de komst van de Messias vertegenwoordigt vooral de hoop op verlossing van het volk, het einde aan onderdrukking en vrede voor alle volkeren. Maar hij is niet per se een persoon of een godszoon. De Messias is veeleer een ‘functie van de hoop die leven doet’; Messiasverwachting en veerkracht hebben veel met elkaar te maken. Het is de hoop dat alles een keer anders zal zijn, die doet leven.

De navolgers van Jezus meenden echter in Jezus van Nazareth die verwachte Messiaste herkennen. Jezus zelf wilde dat eigenlijk liever niet. Zo werd hij tot een soort ‘kampioen’ gemaakt, die het allemaal zou moeten klaren voor de mensen: einde van de bezetting door de Romeinen en een nieuw leven voor iedereen. Jezus zelf was ervan overtuigd
dat wijzelf moesten veranderen om de gewenste veranderingen te bewerkstelligen.

De joodse traditie ziet nog steeds verwachtingsvol uit naar een ‘ooit’ waarin de Messias zal komen, de christelijke traditie wacht op zijn wederkomst (ook ooit).

Vragen stellen aan oude teksten

Komst of wederkomst, we leven nu en mijn vraag is: kunnen de Bijbelteksten waarnaar de ‘o-antifonen’ verwijzen ons aspecten laten zien van de hoop die leven doet? Is dit iets wat ons door ervaring dichtbij kan komen, zodat je niet alleen blijft steken in een op zich interessant liturgisch construct van oude teksten?

Het kunnen vragen zijn als: hoe wijs het is om te hopen, is hopen wijsheid of zelfbedrog? Welke rol speelt de wil van de Eeuwige in ons hopen en uitzien? Welke wortel geeft me het houvast dat ik nodig heb om overeind te blijven (‘geworteld in het evangelie…)? Welke eigenschappen heeft een goede leider? De opgaande zon dient zich aan als oriëntatiepunt – dat er steeds weer een nieuwe dag en een nieuw begin mogelijk is voor hopenden en hopelozen, en: gaat de zon niet op over iedereen? Hoe zou de wereld eruit zien als alle volken elkaar als gelijken zien en er een einde aan strijd en bezit en dominantie komt?

Opnieuw ontdekken van een hoopvolle weg

God-met-ons!, en wat betekent dat wel en niet onderweg? Een messiaanse weg is een hoopvolle weg, maar niet de makkelijkste weg of de weg van de minste weerstand – laat staan: de bekende weg! Ieder jaar en ieder tijdsgewricht opnieuw moeten we de weg ontdekken.

We hebben vier adventszondagen (en met kerst erbij: vijf), dus we hebben de ‘o-antifonen’ daarover verdeeld.
Op eerste advent op 2 december: O Wijsheid; op tweede advent op 9 december: O Heer en O wortel van Jesse; op derde advent op 16 december: O Sleutel van David; op vierde advent op 23 december: O Opgaande Zon en O Koning der Volken, en op kerstmorgen: O ‘God-met-ons’ (want dat betekent Emmanuel).