Binnen de perken

‘Binnen de perken zijn de mogelijkheden onbeperkt’. Deze paradoxale wijsheid van Jules Deelder (1944-2019) geeft in één zin kernachtig weer wat het probleem van grenzeloosheid is.
Of omgekeerd, dat een begrenzing niet enkel iets negatiefs is.

Anti-autoritair

In voormalig West-Duitsland zijn in de jaren ’60 en ’70 een aantal experimenten gehouden met anti-autoritaire opvoedingsstijlen. De gedachte was op zich begrijpelijk: een al te rigide en strenge opvoeding die in het teken staat van wat allemaal niet mag, maakt kinderen bang, beperkt hun creativiteit, etc. Het uitgangspunt was dat je betere, zelfstandiger wereldburgers creëert als je hen leert vertrouwen op hun eigen oordeel, hun eigen vermogen om vredelievend en sociaal samen te werken en te leven. Zo min mogelijk ingrijpen en begrenzen door volwassenen, want dat zou immers leiden tot angst voor autoriteit in plaats van een gelijkwaardige omgang tussen mensen.

Puinhoop

Dit prachtige ideaal bleek in de praktijk toch lastig te verwezenlijken. Een aantal documentaires over deze experimenten laat zien dat het – platweg gezegd – al snel een enorme puinhoop wordt en dat de kinderen, naast spontane momenten van samenwerking en hulpvaardigheid, toch geregeld enorme ruzies over kleinigheden krijgen. Op de achtergrond zie je de ouders krampachtig glimlachen. Je ziet ze vechten tegen de neiging om in te grijpen.

Grenzen overschrijden

Natuurlijk valt er meer, en vooral meer genuanceerds over deze oprecht goedbedoelde experimenten te zeggen. En natuurlijk blijft het ontegenzeggelijk waar dat een opvoeding die enkel gebaseerd is op de angst om grenzen te overschrijden, leidt tot angstige volwassenen. We kennen daar allemaal wel voorbeelden van. Mensen die tot op hoge leeftijd, ook als de ouders al lang overleden zijn, er onder lijden dat altijd iemand ‘over de schouder meekijkt’.

Begrenzing zoeken

Toch kunnen we ook niet zonder grenzen, zonder momenten dat iemand zegt: ‘Tot hier en niet verder’. In mijn werk als geestelijk verzorger bij de politie en vroeger bij de Nederlandse krijgsmacht spreek ik geregeld met mensen hierover: Waarom kiest iemand ervoor om te gaan werken voor een organisatie waarin hiërarchie zo belangrijk is? Vaak heeft dat te maken met persoonlijke achtergrond. Vaak blijkt dat ze juist voor zo’n omgeving hebben gekozen – meestal onbewust – omdat ze een zekere begrenzing zoeken, die ze in hun jeugd en jonge jaren gemist hebben. Bijvoorbeeld omdat een ouder al vroeg was
overleden. Of in een situatie waarin die helderheid over wat wel en niet mag ontbrak.

Testen

De ‘rebel’ verzet zich vaak het heftigst tegen de regels, maar blijkt eigenlijk het meest gepassioneerd een appèl te doen op de ‘mores’ van een systeem (bijv. het gezin of een organisatie zoals defensie of politie). Het rebelse gedrag lijkt op het eerste oog op een ontkennen van grenzen. Maar in feite worden de grenzen getest en de grensbewakers uitgedaagd: ben jij stevig genoeg om mij de juiste plek te geven?

Grenzen stellen helpt

In iedere situatie van opvoeden, in gezin, opleiding of sport, heb je te maken met het verkennen van grenzen. Een te strakke begrenzing leidt tot angstige mensen. Wie zelf geen grenzen stelt gaat gemakkelijk de grens van een ander over. Het is een grote, levenslange, opgave om tussen die twee uitersten de juiste balans te vinden. Want dan kun je met Goethe zeggen: In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben.