4 mei

Zaterdag zag ik de aankondiging van Rikko Voorberg op Facebook voorbijkomen. Dat hij op 4 mei 3000 kruisje in het gras op het Rembrandtplein gaat plaatsen om al die fatale pogingen te herdenken van vluchtelingen die Europa probeerden te bereiken. Om 20:00 wordt er vervolgens 2 minuten stilte in acht genomen om ook de overleden vluchtelingen te herdenken. Zo begon een nationale controverse. En ook ik moest even slikken toen ik het bericht las.

Nederlandse oorlogsslachtoffers

Ooit is vastgesteld dat 4 mei het moment is om de Nederlandse oorlogsslachtoffers te herdenken. Maar ik zal niet de enige zijn bij wie in die 2 minuten de gedachten alle kanten opgaan: de moord op 6 miljoen Joden, Anne Frank, verzetshelden, Srebrenica, Syrië, slavernij, eigen familieleden, mensen die op de vlucht omkwamen. Iedereen zal zijn eigen gedachten hebben, maar op 4 mei zijn het 2 minuten van gezamenlijke aandacht bij vernietiging, bij leed dat wat wij elkaar aan doen en aangedaan hebben, bij het absolute falen van een samenleving om minderheden en kwetsbaren te beschermen, en bij de heldenmoed van hen die wel hun medemensen in bescherming namen.

Collectieve actie

Die 2 minuten van stilstaan leiden hopelijk tot gezamenlijk actie om het radicaal anders te gaan doen. Om nu wel voor elkaar op te komen, om nu wel voor vrede te kiezen. Herdenken heeft weinig waarde als je niet bereid bent om van het verleden te leren. Vandaar dat 2 minuten stilte zich moeiteloos laten verbinden met Bevrijdingsdag: dan vieren we de vrijheid die we aan de offers van velen te danken hebben. En vooral: laten we bedenken hoe we vrijheid kunnen delen en doorgeven.

Samen stilstaan

Kortom, ik kan me goed voorstellen dat Rikko ook de overleden vluchtelingen herdenkt en wil oproepen om voor vluchtelingen op te komen. Toch moest ik slikken toen ik Rikko’s aankondiging las. Het bijzondere aan 4 mei heb ik altijd gevonden dat we als samenleving even collectief en samen stil stonden. Door een aparte herdenking voor vluchtelingen wordt er in mijn beleving iets uit elkaar getrokken dat juist bij elkaar hoort.

2 minuten stilte

Bovendien was de nationale controverse waar we nu midden inzitten van tevoren helemaal uit te tekenen. Daar kan je blij mee zijn, omdat het een spanning in de samenleving aan de oppervlakte brengt die ergens sluimert. Zwijgen kan snel verzwijgen worden. Maar er gaat voor mij iets belangrijks stuk als ook 4 mei nu een echte controverse wordt. Wat stuk gaat is een gezamenlijk moment van herdenken en stilstaan bij het enorme leed dat wij elkaar aan kunnen doen. Laten we het na die twee minuten vooral hebben over aan welke slachtoffers, welke gezichten, welke verhalen we gedacht hebben, wie we vergeten zijn, en wat we als samenleving moeten veranderen, hoe te voorkomen, dat ooit nog… maar niet tijdens die 2 minuten al.