Lysbeth

Op zondag 19 februari 1617 werd het huis van de Amsterdamse, remonstrantse koopman Rem Bisschop kort en klein geslagen door een opgewonden menigte. Rem, zijn vrouw Lysbeth en hun twee dochtertjes wisten ternauwernood te ontkomen, maar hun huis werd vernield. Het was de ontlading na dagen van opgelopen spanningen tussen de religieuze groepen die in die dagen tegenover elkaar stonden: de remonstranten en contra-remonstranten. Het gerucht was verspreid en gevoed dat er een geheime remonstrantse kerkdienst bij de Bisschoppen zou zijn, wat in het contra-remonstrantsgezinde Amsterdam niet toegestaan was. De overheid liet de plundering gebeuren en kwam pas in actie toen het leed al geleden was.

Dappere vrouwen

De gevolgen daarvan voor de familie Bisschop en vooral ook de pittige reacties van Lysbeth, Rems vrouw op de gebeurtenissen zijn aan de vergetelheid onttrokken: recent is er een roman verschenen van Marlies Medema over deze Lysbeth.

Zij biedt een fascinerend inkijkje in een 17^e eeuwse koopmansfamilie in die roerige jaren. Hoewel geromantiseerd berust het grootste deel van het verhaal op historische bronnen. Het verhaal van Lysbeth hoort, samen met de verhalen Kenau Simonsz Hasselaar maar ook van Maria Reigersberch, de vrouw van Hugo de Groot, en van Grietje Ulbes, de vrouw van de remonstrantse predikant Dominicus Sapma tot een groep heldinnnenverhalen uit de Tachtigjarige Oorlog, die lang deel uitmaakten van de historische canon, maar die echter aan het eind van de 19^e eeuw steeds meer in de vergetelheid raakten. Sommige van die verhalen bleken ook meer mythe te zijn dan werkelijkheid, zoals het verhaal van de dappere Kenau.

Het verhaal van Lysbeth

Het verhaal van Lysbeth is wel historisch geworteld: al heel vroeg werd het in remonstrantse kring opgetekend. Gerard Brandt vertelt er uitgebreid over in zijn Historie der Reformatie, (vier delen 1671-1704). En ook Philippus van Limborch staat bij haar wederwaardigheden stil in zijn biografie over Simon Episcopius uit 1693. Rem Bisschop was de broer was van Simon Episcopius, in gewoon Nederlands Simon Bisschop. En Philipp van Limborgh was de kleinzoon van Lysbeth en Rem Bisschop en daarmee achterneef van Episcopius.

Van Limborgh had toegang tot de familiepapieren met brieven, akten en dagvaardingen maar ook de aantekeningen die Rem Bisschop in verschillende perioden van deze roerige jaren had gemaakt. Een groot deel van deze handschriften bevinden zich nog in de collectie van het Remonstrants Seminarium in de Amsterdamse universiteitsbibliotheek. Tot slot vermeldt Van Limborgh nog het gesprek dat hij met zijn grootmoeder Lysbeth over deze gebeurtenissen.

Een roman

Het beeld van de Amsterdamse vrouw die er niet voor terugschrok om de hoge heren te laten weten wat ze ervan vond en om verhaal te halen over wat er met haar man en haar gezin gebeurde, is voor het grootste deel afkomstig uit de verslagen en brieven van haar man. Het biedt een ongekend inzicht in hun leven in die turbulente tijd. Marlies Medema heeft er, trouw aan de feiten, een zeer leesbare roman over geschreven die ons ineens middenin de zeventiende eeuw plaatst in de geboortetijd van de remonstranten. Het is bijzonder om dat verhaal te lezen en het maakt nieuwsgierig naar al die andere vrouwen.

Leestips

Vind je het leuk om meer te weten te komen over deze spannende tijd? De godsdiensttwisten waren bijna goed voor een burgeroorlog! Hieronder nog wat leestips. De teksten met een link zijn online te vinden.

• Marlies Medema, Lysbeth, 2023
• Els Kloek, Bisschop, Lysbeth de (1566-1652), Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland 178
• Els Kloek, De gezeefde werkelijkheid van Lysbeth Philips de Bisschop (1566-1652)
• Sporen van een remonstrantse koopmansvrouw uit Amsterdam, De zeventiende eeuw 19 (2003), 90-115
• Marius van Melle, Het plunderen kan beginnnen. Ons Amsterdam 69, 2017