Excuus………!
Geschreven door Jan-Willem Nieuwenhuijsen
Gouden ringen
Sorry hoor – maar ik weet niet zo goed aan wie ik nu mijn excuses moet aanbieden.
Voor die keren dat ik Zwarte Piet speelde, met gouden ringen in de oren en met een olijke, maar wat domme uitstraling …..
Voor mijn grootouders die in het toenmalige Nederlands-Indië plantages bestierden – kolonialen …… uitbuiters? … zelf-verrijkers? ……
Voor mijn gedrag als consument, waarmee ik ongetwijfeld heb bijgedragen aan kinderarbeid, milieuvervuiling en aardschokken ……
Het spijt me
Er zijn een aantal momenten in mijn leven geweest dat ik “het spijt me zo – ik bied mijn excuses aan” heb moeten (en kunnen!) zeggen. Dan ging het om mijn gedrag waarmee ik een ander onrecht deed. Om onrecht, dat ik recht zou willen zetten. Omdat ik een ander rechtstreeks in haar/zijn waarde had aangetast. Existentiële communicatie – zo noem ik dat. Het gaat om een verhouding waarin het bestaan, de existentie – hoe kortstondig ook – is aangetast, beschadigd.
Excuses worden nu ook vanuit politieke en maatschappelijke instituties aangeboden. Als een erkenning van het tekortschieten; als erkenning ook van de schade (materieel en immaterieel) die door dat tekort is ontstaan. Zolang de woorden van excuus staan ingebed in een proces van communicatie tussen de direct betrokkenen is er niet veel mis. Mits aan de oprechtheid niet te twijfelen valt. Maar het moet geen “doekje voor het bloeden” zijn; geen verbale oppervlakkigheid waarbij de “excuus-partij” vooral het eigen gezicht redt en niet werkelijk het gezicht laat zien aan hen, om wie het gaat.
Zwarte Piet
Maar excuses voor feiten uit een lang verleden – wat is daarvan de existentiële waarde? Verwachten wij dat een jonge Duitser nog excuses aanbiedt voor het mogelijke nazi-verleden van haar/zijn grootouders? Tussen ons tweeën is toch niets mis gegaan?
In ons oordeel over de geschiedenis komen wij bij vragen of wij ooit – onder gelijke omstandigheden – anders zouden hebben gehandeld. Zou ik destijds, tegen de stroom in, hebben gepleit voor afschaffing van de slavernij? Zou ik een Multatuli zijn geweest? Zou ik in het verzet hebben gezeten ……? Het zijn vragen die ten diepste (en telkens opnieuw) ons burgerschap raken: hoe verhouden wij ons tot de wereld om ons heen? Welke kritische distantie hebben wij? Welke keuze ga ik maken?
En liever dan excuses zie ik een goed onderwijsprogramma over oorzaken en verschijningsvormen van koloniale verhoudingen. Liever dan excuses zie ik het oprechte streven om nu echt van het gas af te komen. Liever dan excuses zie ik een scherp overheidsoptreden tegen elke vorm van discriminatie.
En Zwarte Piet – sorry – ik zal het niet meer doen….
