18 februari 2022

Ik wist niet wat ik hoorde…..

Geschreven door Saskia Heikens
Actueel Filip Filipović via Pixabay Ik wist niet wat ik hoorde…..

Jij bent de enige die ik ken die voor het zingen de kerk in gaat merkte mijn broer fronsend op. Dat is waar, moet ik bekennen. Het zingen in de kerk bracht mij terug in de Geertekerk, de kerk van mijn jeugd. Wat muziek al niet vermag.

Hagia Sophia

Het omgekeerde was het geval met mijn kennismaking met de Hagia Sophia in Istanbul in 1970. Daar bezocht ik eerst het gebouw voordat ik zeer veel later de muziek ontmoette. Die eerste keer ging ik in opdracht van mijn opa, die alhoewel hij zelf het gebouw nooit had bezocht, mij opdroeg deze belangrijkste kerk van het Christendom te bezichtigen. Eerlijk is eerlijk, de eerste keer zag ik het er niet van af. Kolossaal, nogal rommelig, gehavend door aardbevingen en beschadigd door mensen, een immense holle ruimte met hier en daar steigers.

Na dit eerste bezoek moest ik op bezoek bij mijn opa verslag doen van Constantinopel, de naam die hij hardnekkig bleef gebruiken als hij Istanbul bedoelde. Schaapachtig bekende ik dat ik niet veel aan die Hagia Sophia had gevonden en dat de moskeeën eigenlijk veel mooier waren. Die stonden er veel fleuriger bij met hun met tapijten belegde vloeren en prachtig betegelde muren. Hij was ontstemd en ik kreeg een college over de ontstaansgeschiedenis. Ik voelde mij wat dommig maar hij had wel wat in gang gezet.

Grootste koepel

Door hoe mijn leven liep was ik vaker in Istanbul, woonde er ook een tijdje en leerde ik het gebouw goed kennen.

Dit enorme bouwwerk was nota bene tussen 532 en 537 gebouwd! In vijf jaar tijd! De grootste koepel! De moskeeën die 1000 jaar later nota bene naar dit voorbeeld werden gebouwd, kregen kleinere koepels en ook de Sint Pieter moet het met minder doen. Verstevigd met zware steunberen doorstond de Hagia Sophia 15 eeuwen. Alleen de vloeren golfden enigszins wat wel charmant was. In de loop der tijd werd enig opknapwerk verricht. Er werd elektrisch licht aangelegd zodat de met gouden steentjes gemaakte mozaïeken oplichtten. Ik ging houden van deze waanzinnig knap gebouwde en mooie kerk, eens het middelpunt van het uitgestrekte Byzantijnse Rijk. Inmiddels heb ik heel wat familie, vrienden en groepjes rondgeleid. Mijn opa zou trots op mij zijn.

Cappella Romana

Hier zou mijn Hagia Sophia ervaring kunnen eindigen ware het niet dat ik in het afgelopen Festival voor Oude Muziek een concert bezocht waarbij op het podium van de grote zaal van het Vredenburg de akoestiek van de Hagia Sophia was nagebouwd. De Capella Romana o.l.v. Alexander Lingas zongen à capella oude Byzantijnse kerkliederen zoals deze ooit eeuwen geleden geklonken moeten hebben namelijk “met een 10 x langere galm waardoor de hypnotiserende klank van de Middeleeuwse gezangen zich op hun sterkst doen voelen” (Festival brochure)

Ik hoefde mijn ogen maar dicht te doen om het wonder zich te laten voltrekken en in mijn geest de zang en de ruimte voor één keer samen te voegen. Ik waande mij weer onder het immense gewelf, dit keer gevuld met klank. Ik liep in gedachten langzaam de stenen weg naar boven (geen trap want gemaakt voor de draagkoets van de keizer) en, begeleid door de klagend klinkende oude muziek, voelde ik de golvende vloer van de bovengalerij tot in de hoek waar op drie meter hoogte de mozaïek-portretten van de heilige Constantijn en Irene zachtjes schitterend op mij neer keken.

Ik wist niet wat ik hoorde….

Wat ik hoorde in deze oude gezangen was een echo van Latijnse kerkmuziek, maar ook de ritmes en melodie lijnen van klassieke Oosterse muziek, hoge tonen die langzaam omlaag gleden tot een diepte die alles doet resoneren.

Halleluja, halleluja klinkt steeds opnieuw de aanbidding van God en ik stel tot mijn verbazing vast hoe dichtbij dit is bij de oproep tot het Islamitische gebed Allahallah. Dat mij dat nooit eerder opviel. Waar eeuwen voorbij gingen gleden muzikale culturen in elkaar over, klanken zijn van oor naar oor, van zanger naar zanger doorgegeven en zo verbonden zij met onzichtbare draden generaties en culturen, verbonden het alledaagse met het hogere dat wat grenst aan het ongrijpbare. De talen van toen verstaan wij niet langer maar klanken zijn tijdloos.

Gerelateerd