Ruimte voor de Geest

Een iconische foto van de zojuist overleden Bernard Haitink. Je ziet hem luisteren, naar de muziek die hij samen met zijn orkest maakt, en naar de afzonderlijke musici, of ze te horen zijn in dat grote geheel. Op NPO start is een prachtige en fascinerende documentaire over hem te zien, waarin de makers proberen het grote talent van deze meesterdirigent te vangen.

Paradox

Wat mij in die documentaire opviel was een sterke paradox. Aan de ene kant Haitink die minutieus voor elke uitvoering de partituur bestudeert. Iedere keer weer. Als hij een stuk in reprise neemt, pakt hij niet zijn oude partituur erbij, maar koopt hij een splinternieuw exemplaar. En begint hij het te lezen alsof hij het voor het eerst ziet. Hij maakt aantekeningen, legt accenten aan met verschillende kleuren potlood. En zo maakt hij zich het hele stuk eigen, van voor naar achter. Hij absorbeert het, neemt het helemaal in zich op.

Daar tegenover het moment waarop hij voor het orkest staat: dan heeft hij de durf om te vertrouwen op zijn musici en geeft hij hen ruimte om op hun eigen wijze hun bijdrage te leveren. Je zou denken dat iemand die zo precies de partituur in zijn hoofd heeft ook heel duidelijk weet waar hij heen wil met het orkest. Maar Haitink durft als een van de weinige dirigenten los te laten, vrijheid te geven. Die prachtige spanning verwoorden de musici ook: hij weet waar het stuk naartoe gaat, maar hij geeft ons de vrijheid om daar ieder op onze wijze aan bij te dragen.

Ruimte voor de Geest

In de ruimte die daar ontstaat, tussen structuur en vrijheid, partituur en improvisatie, kan de geest waaien. Daar gebeurt er iets magisch. Ze beschrijven het allemaal op hun eigen manier: Haitink, de hoboïst, de pianist, de zangeres. Iedereen weet zich geraakt. Haitink zelf noemt het de Heilige Geest. Je ziet het ook gebeuren in de filmopnames die worden vertoond: iedereen is tot het uiterste erbij betrokken.

En Haitink? Haitink luistert: naar het orkest, de musici en of hij de vleugelslag van de Geest al hoort.