Schuilen bij Onze Lieve Heer

Ons’ Lieve Heer op Solder, dat is de naam van een museum in Amsterdam dat ik afgelopen week met goede vriend Erik Drenth bezocht. Het museum is vooral bekend vanwege de recente strijd voor het behoud van subsidie, nadat een commissie van wijzen deze kerk in een grachtenpand op de Wallen niet vond passen bij het hoofdstedelijke diversiteitsbeleid. De wethouder die over de subsidies gaat zette dat gelukkig recht.

De schuilkerk is niet uniek in Nederland. Ook in onze eigen stad waren schuilkerken. De Oud-katholieke Gertrudiskapel, goed verborgen aan de Mariahoek, is daarvan een mooi voorbeeld. Ook remonstranten waren veroordeeld tot het gebruiken van schuilkerken. Zij hadden niet de vrijheid die de gereformeerde staatskerk wel toekwam. De remonstrantse gemeente in Alkmaar kerkt nog in zo’n oude schuilkerk. Een herinnering aan de geschiedenis van de godsdienstvrijheid in ons land.

Tolerantie en intolerantie

Lopend bij onze lieve heer op zolder probeerde ik de de geschiedenis te begrijpen. Zo’n kerk die verborgen is in een grachtenpand, dat kun je zien als een voorbeeld van tolerantie én als een voorbeeld van intolerantie. Na de reformatie mocht het katholicisme niet meer zichtbaar zijn in de stad. Het stadsbestuur vorderde kerken en ontdeed ze van alles wat ze rooms-katholiek maakt. Als je bij onze lieve heer op zolder staat, zie je de  Oude Kerk, vlakbij. Daar gingen de katholieken naar de mis voor de protestanten de stad overnamen. Ik kan me voorstellen dat het pijn deed om in een woonhuis te moeten kerken, onzichtbaar te moeten zijn. Was dat de tolerantie waar we graag op terugkijken als het over de Gouden Eeuw gaat?

Maar er is ook een ander verhaal: de schuilkerk heeft twee eeuwen dienst gedaan. De kerkbanken, het orgel en het altaar zijn ingenieus ingepast in een woonhuis, waardoor er bijna een échte kerk ontstaat. Dat kan niet allemaal geheim zijn geweest. Het stadsbestuur wist ongetwijfeld wat er in dat huis gebeurde, niemand hoefde stiekem naar de mis te gaan. Leven en laten leven. De tolerantie van de Gouden Eeuw was een soort gedoogbeleid avant la lettre. Achter de voordeur was alle vrijheid. Als je de vergelijking maakt met andere plekken op aarde in die tijd, waren de Nederlanden inderdaad relatief tolerant voor andersdenkenden.

Emancipatie

De wandeling door die oude schuilkerk deed me niet terugverlangen naar een goede oude tijd. Dat andersgelovenden weer de ruimte kregen om zichtbaar te zijn, was maar het begin van een emancipatiegolf die nog altijd voortduurt. Na de emancipatie van arbeiders, die pas in de vorige eeuw stemrecht kregen, volgde het kiesrecht voor vrouwen. Het formeel regelen van inspraak betekende nog niet dat iedereen gelijke kansen heeft. Daarvoor strijden velen nu nog. 

Waar ik wel een beetje naar terugverlangde is het ‘leven en laten leven’ dat zo’n schuilkerk uitstraalt. Bij een samenleving met zoveel unieke mensen hoort ook een gezonde dosis schouderophalen als je een andersdenkende tegenkomt. In 2020 lijkt de ophef van de dag te regeren. Ik klik Twitter open, en zie dat op het moment van schrijven de rel van de dag is dat twee bekende nederlanders hun kind genderneutraal op willen voeden (dat hebben ze overigens helemaal niet zo gezegd, maar je kunt het er van maken). Dat wekt zoveel boosheid op dat Twitter meent dat dit onderwerp mijn aandacht verdient.

Dan verlang ik zo terug naar die tijd die ik nooit meemaakte, en stel ik me voor hoe het protestantse stadsbestuur van Amsterdam op zondagmorgen honderd katholieken een grachtenpand in zag gaan, en dacht “laat ze lekker”.